COVID-19

Afweer en vaccin

Wat gaan we doen met een vaccin?

John Jacobs, 28 november 2020. 
COVID-19 slaat hard toe in de maatschappij en niet alleen bij waardevolle mensen die door sommige worden weggezet als “dor hout”. Dergelijke labels kennen we van een duistere bladzijde uit de Europese geschiedenis. Ik ken meerdere mensen die overleden zijn en niet iedereen was oud. Het idee van een medische risicogroep is wat anders dan maatschappelijk gezien. Persoonlijk ken ik een vijftiger die overleden is die gewoon functioneerde in het arbeidsproces, maar wel een verhoogd BMI. Mensen met een risico op hart- en vaatziektes weten niet altijd dat ze deze hebben. Ook diabetes is een risicofactor. Diabetes en hart- en vaatziektes kunnen ook het gevolg zijn van een SARS-2 infectie. Een voorheen gezond iemand hoort dan door herinfectie opeens bij een risicogroep.
​
Een vaccin biedt geen absolute bescherming, De reclames van Pfizer en Moderna zeggen ruim 90%; AstraZeneca zegt 70%; maar volgens protocol 62%. Het is waarschijnlijk dat vaccins minder effectief omdat (i) het afweersysteem minder effectief is bij ouderen, (ii) dit blijkt uit de data van de AstraZeneca studie, en (iii) de verwachting van experts, zoals Marion Koopmans. Het risico op overlijden komt dan in het gunstigste geval in de buurt van de griep, maar mogelijk nog hoger, ondanks vaccinatie. Fijn dat we vaccins hebben, maar het is geen toverdrank die iedereen beschermt tegen ziekte maakt. 

Wel of niet vaccineren?

Een besluit tot vaccineren wordt niet genomen op grond van een persbericht, maar op grond van wetenschappelijke data ingeleverd bij de EMA. Als daar blijkt dat vaccins voor 90% beschermen zonder ernstige bijwerkingen lijkt mij dit een goede zaak. Vanuit data science zou een dergelijk effect ook te zien moeten zijn op ernstige ziekte, mits het vaccin ook hier een efficiënte bescherming tegen biedt. Ik verwacht dat de EMA dat meeneemt in haar registratie. 90% effectiviteit zou de gemiddelde sterfte door COVID-19 terugbrengen van ruim 0,9% naar 0,1%, al is het effect mogelijk minder voor de ouderen. Dat komt in de buurt van een ernstige griepgolf.

Waarschijnlijk beschermt een vaccin ook tegen langdurige COVID, maar dat is nog iets dat onderzocht moet worden.
​
De vraag is hoe lang een coronavaccin beschermt? Zeker in het licht van natuurlijke immuniteit tegen corona verkoudheidvirussen die na enkele maanden niet meer beschermt. De studies voor registratie geven daar geen uitsluitsel over. Correlatie met T-cellen tegen SARS-1 wijzen wel op mogelijke langere bescherming, maar elke bioloog weet dat “the proof of the pudding is in the eating”: immuniteit wordt vastgesteld in (natuurlijke) blootstelling en niet door immuun parameters.

Blik op de toekomst

Samenvattend heb ik goede hoop op een vaccin dat de sterfte door COVID-19 aanzienlijk gaat verlagen. We kunnen echter niet blindvaren op goede antistof responsen. Bij ziekenhuisopnames hebben mensen 10 tot 30 keer zoveel antistoffen dan mensen die thuis kunnen uitzieken (Figuur 13). Kinderen worden even vaak geïnfecteerd en scheiden even vaak virus uit, maar zijn minder vaak (ernstig) ziek en hebben volgens het RIVM minder vaak antistoffen (Figuur 14). De immunologie van coronavirussen is anders dan veel andere virussen en we begrijpen deze nog niet volledig. Niet elk vaccin dat in ontwikkeling is zal een positief effect hebben op de gezondheid, sommige hebben misschien wel een negatief effect en verergeren de ziekte. Daar moeten we altijd op bedacht zijn, zeker bij vaccins die volgens een ander principe zijn gemaakt dan die we eerder getest hebben tegen coronavirussen. We moeten alleen rustig wachten op de juiste gegevens en beoordeling door de EMA.

Daarna moeten de fabrikanten voldoende vaccins produceren en vervolgens volgt een ongekend grote logistieke operatie om iedereen daadwerkelijk te vaccineren. Een optimistische schatting zegt dat dit eind 2021 af is. De vraag is dan hoe lang het vaccin beschermt, hopelijk langer dan de bescherming na infectie.
​
Ondertussen is het belangrijk om de epidemie onder controle te houden vanwege ziekte en sterfte. Vaccins zullen niet helpen om de epidemie onder controle te krijgen, Ze geven wel persoonlijke bescherming en immuniteit, maar deze is niet steriliserend, waardoor geen groepsimmuniteit ontstaat. De epidemie kan wel beperkt worden door lockdown maatregelen, maar de aanbevolen combinatie testen, traceren en isoleren is bewezen effectiever en prettiger voor de mens en economie. Vaccins zijn alleen op veiligheid getest bij mensen voordat ze ziek werden, niet bij mensen die besmet zijn.
Figuur 13 ​Antistof titers in mensen die wel (rood) en niet (zwart) in het ziekenhuis worden opgenomen.
N = nucleoprotein; S1 deel van Spike-eiwit. RBD is het receptor-bindende domein van het Spike eiwit. (Den Hartog)
Figuur 14. Percentage mensen met antistoffen is afhankelijk van de leeftijd.
John Jacobs
28 november 2020