Model leren voor beter handelen. 1
John Jacobs, 7 april 2020.
Voorspeld maar onverwacht
De ziekenhuizen liggen vol met COVID-19 patiënten en de intensive care puilt uit. Nieuwe besmettingen zijn afgeremd, maar het aantal nieuwe ziektegevallen neemt toe. Nog steeds worden meer mensen ziek dan genezen. De epidemie verhoogt de algemene sterftecijfers. Onze data zijn gecompliceerd en worden door experts verschillend geïnterpreteerd. Vergelijken van data uit verschillende bronnen is niet eenvoudig.[1] Ondertussen worden vele vragen opgeroepen.
Nederland en grote delen van Europa zijn stilgelegd. Hoe lang laten we deze gerichte lockdown duren? Wat doet isolatie met mensen? Waarom moeten we 16 dagen wachten om het effect van onze maatregelen te zien? Bij een R0=2 zou de epidemie in die tijd al acht keer zo groot zijn geworden. Kunnen we niet sneller het effect van onze maatregelen zien?
Wat zijn de alternatieven om de gevolgen van de epidemie te bestrijden? Waarom doet Duitsland het zoveel beter dan Nederland? Wat kunnen we daarvan leren? Waarom verschuiven de officiële voorspellingen zo vaak? Zijn we wel kritisch genoeg op onze eigen aanpak?[2]
Welke prioriteiten moeten we stellen voor een effectieve aanpak? Hoe kunnen we patiënten beter behandelen? Is er licht aan het eind van de tunnel en hoe komen we daar?
Genoeg vragen voor een lange blog waarin ik op verschillende hoofdthema’s in ga.
---
[1] https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/de-meeste-zelfgemaakte-pandemiemodellen-zijn-onschadelijk-maar-niet-die-van-richard-epstein~bfe00571/?utm_campaign=shared_earned&utm_medium=social&utm_source=twitter
[2] https://fd.nl/economie-politiek/1340155/er-moet-meer-tegenspraak-zijn-bij-de-adviezen-van-rivm?utm_source=nieuwsbrief&utm_campaign=fd-ochtendnieuwsbrief_
Nederland en grote delen van Europa zijn stilgelegd. Hoe lang laten we deze gerichte lockdown duren? Wat doet isolatie met mensen? Waarom moeten we 16 dagen wachten om het effect van onze maatregelen te zien? Bij een R0=2 zou de epidemie in die tijd al acht keer zo groot zijn geworden. Kunnen we niet sneller het effect van onze maatregelen zien?
Wat zijn de alternatieven om de gevolgen van de epidemie te bestrijden? Waarom doet Duitsland het zoveel beter dan Nederland? Wat kunnen we daarvan leren? Waarom verschuiven de officiële voorspellingen zo vaak? Zijn we wel kritisch genoeg op onze eigen aanpak?[2]
Welke prioriteiten moeten we stellen voor een effectieve aanpak? Hoe kunnen we patiënten beter behandelen? Is er licht aan het eind van de tunnel en hoe komen we daar?
Genoeg vragen voor een lange blog waarin ik op verschillende hoofdthema’s in ga.
---
[1] https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/de-meeste-zelfgemaakte-pandemiemodellen-zijn-onschadelijk-maar-niet-die-van-richard-epstein~bfe00571/?utm_campaign=shared_earned&utm_medium=social&utm_source=twitter
[2] https://fd.nl/economie-politiek/1340155/er-moet-meer-tegenspraak-zijn-bij-de-adviezen-van-rivm?utm_source=nieuwsbrief&utm_campaign=fd-ochtendnieuwsbrief_
1. Cijfers en crisis politiek
Politiek voeren in crisistijden is niet eenvoudig. Tijdens de vorige epidemie in 2009, volgde de minister van Volksgezondheid het advies van de Gezondheidsraad en RIVM. Nederland kocht massaal vaccins in tegen de Mexicaanse griep.[1] De epidemie was milder dan voorspeld en er waren, achteraf gezien, te veel vaccins ingekocht. De kritiek op de minister was niet mals.[2],[3]
De situatie in de huidige epidemie neigt naar de andere kant van het spectrum. Het virus verspreidt zich sneller dan verwacht. Wat wij zien is het topje van de ijsberg. De urgentie is evident, want het aantal dagelijkse doden blijft hoog (Figuur 2). Veel cijfers zijn complex door onderliggende veranderingen in meetwaarden. Experts interpreteren dezelfde data anders en geven niet altijd overeenkomstige adviezen.
---
[1] https://www.cda.nl/actueel/nieuws/ab-klink-volgt-advies-vaccinatie-mexicaanse-griep/
[2] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/3202136/onterecht-miljoenen-vaccins-gekocht
[3] https://www.ftm.nl/artikelen/de-gekte-van-de-mexicaanse-griep
De situatie in de huidige epidemie neigt naar de andere kant van het spectrum. Het virus verspreidt zich sneller dan verwacht. Wat wij zien is het topje van de ijsberg. De urgentie is evident, want het aantal dagelijkse doden blijft hoog (Figuur 2). Veel cijfers zijn complex door onderliggende veranderingen in meetwaarden. Experts interpreteren dezelfde data anders en geven niet altijd overeenkomstige adviezen.
---
[1] https://www.cda.nl/actueel/nieuws/ab-klink-volgt-advies-vaccinatie-mexicaanse-griep/
[2] https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/3202136/onterecht-miljoenen-vaccins-gekocht
[3] https://www.ftm.nl/artikelen/de-gekte-van-de-mexicaanse-griep
Figuur 1. Verschillende ernst van COVID-19 gevallen en hun detectie.[1]
[1] https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30243-7/fulltext
[1] https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30243-7/fulltext
Figuur 2. Dagelijks nieuwe doden in Nederland.[1]
[1] 5-4-2020 https://www.worldometers.info/coronavirus/country/netherlands/
[1] 5-4-2020 https://www.worldometers.info/coronavirus/country/netherlands/
1.1 Andere getallen
We hebben veel informatie, maar niet alle informatie is even betrouwbaar. Veel sterfte en zeker ziekte door COVID-19 wordt niet gedocumenteerd. Een data scientist schat de onderrapportages voor dood op een factor twee en het aantal casussen op een factor 5 tot 50.[1] In Nederland worden alleen ernstig zieke mensen voor wie plaats is in het ziekenhuis getest op COVID-19. De regels voor deze triage veranderen regelmatig, mede door de volle ziekenhuizen. De meeste mensen worden na de triage naar huis gestuurd om uit te zieken. Ze krijgen mee als diagnose dat ze waarschijnlijk corona hebben. Ze zijn echter niet getest, dus in de statistieken tellen deze mensen niet mee.
Op 1 april meldde het RIVM aan de Tweede Kamer dat het sterftecijfer in Nederland niet verhoogd was.[2] Figuur 3 toont de dataselectie voor deze presentatie. Het is opvallend dat de briefing over algemene sterfte alleen cijfers tot 18 maart laat zien, terwijl de ziekte-specifieke sterfte tot 30 maart wordt getoond. Een dag later verschijnt op de RIVM-site nieuwe informatie waaruit blijkt dat in de 2e helft van maart volgens het CBS ruim 1600 mensen extra zijn overleden en dat de algemene sterfte nog verder oploopt (Figuur 4). Het RIVM meldt over diezelfde periode 1008 sterfgevallen als gevolg van COVID-19. Het CBS verklaart dit verschil doordat niet alle overledenen getest zijn op Covid-19.[3] Dat komt overeen met de berichten van huisartsen uit Noord-Brabant: veel mensen gaan dood, maar worden niet meegeteld in de COVID19-specifieke sterfte, omdat ze niet getest zijn.[4],[5] De data zijn niet compleet en onderschatten de impact van de epidemie. De epidemie van SARS-CoV-2 verloopt sneller dan gedacht.[6]
---
[1] Richard Neher. https://www.youtube.com/watch?v=0jg_NNwF7k4
[2] https://www.tweedekamer.nl/sites/default/files/atoms/files/powerpoint_rivm_1_april_2020.pdf
[3] CBS = Centraal bureau voor de statistiek https://www.ad.nl/binnenland/cbs-vermoedt-honderden-extra-coronadoden-sterfte-in-brabant-80-procent-hoger-dan-gemiddeld~a2b1c2cb/
[4] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2328666-brabant-rouwt-om-dierbaren-maar-zonder-test-tellen-ze-niet-mee-in-cijfers.html
[5] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2329348-ijsberg-aan-coronadoden-buiten-ziekenhuizen-zij-staan-niet-in-de-cijfers.html
[6] https://academic.oup.com/jtm/article/27/2/taaa021/5735319
Op 1 april meldde het RIVM aan de Tweede Kamer dat het sterftecijfer in Nederland niet verhoogd was.[2] Figuur 3 toont de dataselectie voor deze presentatie. Het is opvallend dat de briefing over algemene sterfte alleen cijfers tot 18 maart laat zien, terwijl de ziekte-specifieke sterfte tot 30 maart wordt getoond. Een dag later verschijnt op de RIVM-site nieuwe informatie waaruit blijkt dat in de 2e helft van maart volgens het CBS ruim 1600 mensen extra zijn overleden en dat de algemene sterfte nog verder oploopt (Figuur 4). Het RIVM meldt over diezelfde periode 1008 sterfgevallen als gevolg van COVID-19. Het CBS verklaart dit verschil doordat niet alle overledenen getest zijn op Covid-19.[3] Dat komt overeen met de berichten van huisartsen uit Noord-Brabant: veel mensen gaan dood, maar worden niet meegeteld in de COVID19-specifieke sterfte, omdat ze niet getest zijn.[4],[5] De data zijn niet compleet en onderschatten de impact van de epidemie. De epidemie van SARS-CoV-2 verloopt sneller dan gedacht.[6]
---
[1] Richard Neher. https://www.youtube.com/watch?v=0jg_NNwF7k4
[2] https://www.tweedekamer.nl/sites/default/files/atoms/files/powerpoint_rivm_1_april_2020.pdf
[3] CBS = Centraal bureau voor de statistiek https://www.ad.nl/binnenland/cbs-vermoedt-honderden-extra-coronadoden-sterfte-in-brabant-80-procent-hoger-dan-gemiddeld~a2b1c2cb/
[4] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2328666-brabant-rouwt-om-dierbaren-maar-zonder-test-tellen-ze-niet-mee-in-cijfers.html
[5] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2329348-ijsberg-aan-coronadoden-buiten-ziekenhuizen-zij-staan-niet-in-de-cijfers.html
[6] https://academic.oup.com/jtm/article/27/2/taaa021/5735319
Figuur 3.Data selectie van het RIVM op 1 april.
Figuur 4. Algemeen sterftecijfer Nederland.[1]
[1] https://www.rivm.nl/documenten/cbs-sterfte-neemt-toe-2-april-2020
[1] https://www.rivm.nl/documenten/cbs-sterfte-neemt-toe-2-april-2020
1.2 Lokale haarden
Het virus veroorzaakt lokale haarden. SARS-CoV-2 verspreidt zich door de lucht in minuscule waterdruppeltjes naar mensen in de nabijheid. Daarom is 1 of 2 meter afstand houden een probaat middel om verspreiding te voorkomen.[1] Opvallend zijn de regionale verschillen in ziekenhuisopname in Nederland. In het noorden zijn enkele gemeenten zonder ziekenhuisopnames, of met 2 - 3 per 100.000 inwoners. In Limburg is een gemeente met 100x zoveel ziekenhuis opnames (271).[2],[3] In deze provincie is het aantal ziekenhuisopnames het hoogste, gemiddeld 89 per 100.000,[4] ruim 11 keer zo hoog als in Groningen.
De sterfte was verhoogd in alle regio’s, maar vooral in zuid, oost en west.[5] Sterftecijfers lopen een kleine week achter op ziektecijfers. De provincie Brabant is het hardst getroffen in de sterftecijfers. Deze zijn in sommige gemeenten boven de 100 per 100.000. [6] Dat zijn aantallen waarbij elke zuiderling wel een of meer slachtoffers persoonlijk kent. In de laatste week van maart was het algemene sterftecijfer in Noord-Brabant 80% hoger dan de eerste tien weken van het jaar.[7] De epidemie slaat keihard toe in Nederland, zoals ook in een aantal Zuid-Europese landen.
---
[1] Dit advies van de wereldgezondheidsraad (WHO) wordt in vele landen, met subtiele verschillen, opgevolgd. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
[2] https://www.rivm.nl/actuele-informatie-over-coronavirus
[3] http://coronanederland.info/besmettingen-per-gemeente/
[4] http://coronanederland.info/bemettingen-per-provincie/
[5] https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
[6] https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-04/7876-sterfte-neemt-toe-rivm_0.pdf
[7] https://www.ad.nl/binnenland/cbs-vermoedt-honderden-extra-coronadoden-sterfte-in-brabant-80-procent-hoger-dan-gemiddeld~a2b1c2cb/
De sterfte was verhoogd in alle regio’s, maar vooral in zuid, oost en west.[5] Sterftecijfers lopen een kleine week achter op ziektecijfers. De provincie Brabant is het hardst getroffen in de sterftecijfers. Deze zijn in sommige gemeenten boven de 100 per 100.000. [6] Dat zijn aantallen waarbij elke zuiderling wel een of meer slachtoffers persoonlijk kent. In de laatste week van maart was het algemene sterftecijfer in Noord-Brabant 80% hoger dan de eerste tien weken van het jaar.[7] De epidemie slaat keihard toe in Nederland, zoals ook in een aantal Zuid-Europese landen.
---
[1] Dit advies van de wereldgezondheidsraad (WHO) wordt in vele landen, met subtiele verschillen, opgevolgd. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
[2] https://www.rivm.nl/actuele-informatie-over-coronavirus
[3] http://coronanederland.info/besmettingen-per-gemeente/
[4] http://coronanederland.info/bemettingen-per-provincie/
[5] https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
[6] https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-04/7876-sterfte-neemt-toe-rivm_0.pdf
[7] https://www.ad.nl/binnenland/cbs-vermoedt-honderden-extra-coronadoden-sterfte-in-brabant-80-procent-hoger-dan-gemiddeld~a2b1c2cb/
1.3 Verschil in risico
Veel oudere mensen sterven aan COVID-19. In Noord-Brabant wordt gemeld dat opa’s en oma’s in grote aantallen sterven,[1], maar ook 30’ers en 40’ers overlijden aan deze ziekte. De algemene sterftecijfers laten zien dat de sterfte licht is verhoogd in de leeftijdsgroep 45-54 jaar, verhoogd in de leeftijdsgroep 54-64 jaar en sterk verhoogd in de leeftijdsgroepen 65-74 jaar en 75 jaar en ouder.[2] Een enkele keer sterven er zelfs kinderen in Europa aan corona. In België stierf een meisje van twaalf [3] en in Verenigd Koninkrijk een jongen van vijf.[4] Gelukkig worden kinderen maar zelden ernstig ziek. Jonge volwassenen, daarentegen, worden wel vaak ziek.[5] Of om het in lekentaal te zeggen, geen enkele volwassene is immuun voor het virus. Iedereen kan ziek worden en doodgaan, maar mensen in de risicogroepen hebben een grotere kans. Leeftijd is een belangrijke risicofactor voor overlijden door COVID-19 (Tabel 1). Een grotere groep van de mensen gaat naar de IC. Een opname voor COVID-19 duurt zelfs voor jongeren minimaal drie weken, voor ouderen nog langer. Na de IC volgt doorgaans een langdurig revalidatie traject, zelfs voor mensen die voorheen jong en gezond waren.
---
[1] https://www.ad.nl/binnenland/houdoe-mien-ik-kom-ook-zo-het-verlies-van-honderden-opa-s-en-oma-s~a9c9461a/
[2] https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
[3] https://www.ad.nl/buitenland/12-jarig-meisje-uit-gent-overlijdt-aan-corona-hele-land-is-verenigd-in-immens-verdriet~a793cdbd/
[4] https://www.hln.be/nieuws/buitenland/dagelijkse-dodentol-blijft-stijgen-in-verenigd-koninkrijk-ook-vijfjarige-jongen-gestorven~a3a6549c/
[5] https://newscientist.nl/nieuws/hoe-het-coronavirus-zich-ongemerkt-verspreidt/
---
[1] https://www.ad.nl/binnenland/houdoe-mien-ik-kom-ook-zo-het-verlies-van-honderden-opa-s-en-oma-s~a9c9461a/
[2] https://www.rivm.nl/monitoring-sterftecijfers-nederland
[3] https://www.ad.nl/buitenland/12-jarig-meisje-uit-gent-overlijdt-aan-corona-hele-land-is-verenigd-in-immens-verdriet~a793cdbd/
[4] https://www.hln.be/nieuws/buitenland/dagelijkse-dodentol-blijft-stijgen-in-verenigd-koninkrijk-ook-vijfjarige-jongen-gestorven~a3a6549c/
[5] https://newscientist.nl/nieuws/hoe-het-coronavirus-zich-ongemerkt-verspreidt/
Tabel 1. Leeftijd-specifieke sterftecijfers per geval in Italië en de VS
1.4 Leeftijdscorrectie sterftecijfers
De leeftijdsopbouw van de bevolking is niet gelijk in alle landen. Bij landen met een relatief jonge bevolking zou je een lager sterftecijfer verwachten. Nu de sterfte per leeftijdsgroep bekend is, kan daarvoor worden gecorrigeerd met gegevens voor de leeftijdsopbouw per land. Tussen het indienen en het publiceren waren de sterftecijfers in Italië zo sterk gestegen dat de conclusie niet meer vol te houden was: de leeftijd-gecorrigeerde sterftecijfers in Italië waren inmiddels veel hoger dan in China. De sterftecijfers van een land kunnen rekenkundig worden gecorrigeerd voor leeftijdsopbouw. [1] Tabel 2 laat zien dat de grootste verschillen tussen landen niet worden veroorzaakt door verschillen in bevolkingsopbouw. De gecorrigeerde cijfers lijken voor de meeste Europese landen sterk op de niet gecorrigeerde. Na correctie is Italië 7,4x hoger dan Duitsland, zonder correctie 7,8x. Beide dus 7 a 8 x zo hoog. De invloed van correctie is binnen Europa beperkt.
---
[1] De sterftecijfers uit Tabel 1 worden vergeleken met de leeftijdsopbouw van het land. Vervolgens wordt dit gecorrigeerd voor de gemiddelde leeftijdsopbouw van Europa. Bevolkingsopbouw gegevens uit https://www.populationpyramid.net/
Tabel 2. Sterftecijfers en leeftijdsopbouw gecorrigeerde sterftecijfers per land[1]
[1] Data van 6 april uit https://www.worldometers.info/coronavirus/
[1] Data van 6 april uit https://www.worldometers.info/coronavirus/
1.5 Lage sterftecijfers
Wie sterftecijfers tussen landen wil vergelijken moet zich realiseren dat niet alle landen in hetzelfde stadium van de epidemie zitten. In sommige landen is de ziekte actief en liggen veel mensen kritisch, en zal het sterftecijfer nog toenemen. In andere zijn veel mensen hersteld en zal de toename minimaal zijn. De laatste twee kolommen van Tabel 2 geven aan welke fractie van patiënten nog actief en hersteld is, respectievelijk. Opvallend is dat de Nederlandse sterftecijfers erg hoog liggen, terwijl hier nog veel mensen kritiek liggen en actief zijn. Volgens de cijfers is nauwelijks iemand genezen in Nederland. Sterftecijfers verschillen sterk tussen landen,[1] mogelijk door onderrapportage van het aantal gevallen (zie Figuur 1).
Wat is het echte sterftecijfer van COVID-19 infecties? Sommige landen hebben lage sterftecijfers door COVID-19. Dit kan verschillende redenen hebben, de epidemie kan nieuw zijn, of een nieuwe golf na een lockdown. In dat geval zijn nog veel mensen zijn nog ernstig ziek met een hoge kans op overlijden, of een land heeft daadwerkelijk lage cijfers. Als we geschikte landen selecteren,[2] dan zien we lage sterftecijfers in IJsland en Australië, van 0,5 en 0,8%, respectievelijk. Waarschijnlijk komen deze getallen dicht bij de echte getallen omdat deze twee landen vrijwel iedereen testen.
---
[1] https://www.newscientist.com/article/2239497-why-we-still-dont-know-what-the-death-rate-is-for-covid-19/
[2] Landen waar de epidemie al over de top is met > 1000 gevallen; <80% actief; <5% nieuw; <2% kritisch. Dat van https://www.worldometers.info/coronavirus/
Wat is het echte sterftecijfer van COVID-19 infecties? Sommige landen hebben lage sterftecijfers door COVID-19. Dit kan verschillende redenen hebben, de epidemie kan nieuw zijn, of een nieuwe golf na een lockdown. In dat geval zijn nog veel mensen zijn nog ernstig ziek met een hoge kans op overlijden, of een land heeft daadwerkelijk lage cijfers. Als we geschikte landen selecteren,[2] dan zien we lage sterftecijfers in IJsland en Australië, van 0,5 en 0,8%, respectievelijk. Waarschijnlijk komen deze getallen dicht bij de echte getallen omdat deze twee landen vrijwel iedereen testen.
---
[1] https://www.newscientist.com/article/2239497-why-we-still-dont-know-what-the-death-rate-is-for-covid-19/
[2] Landen waar de epidemie al over de top is met > 1000 gevallen; <80% actief; <5% nieuw; <2% kritisch. Dat van https://www.worldometers.info/coronavirus/
1.6 Lage besmettingen
Bij meer dan 99% van de mensen is het coronavirus niet aantoonbaar. Dat zien we ook in de kleine landen die overspoeld werden door de COVID-19 epidemie. Minder dan 1% van de mensen testte daar positief voor SARS-CoV-2 RNA.[1] Het is niet duidelijk of die mensen niet geïnfecteerd worden na besmetting of dat deze heel snel het virus opruimen. Voor de niet-virologen, besmetting is niet hetzelfde dan infectie. Besmetting betekent blootstelling aan het virus. Infectie betekent dat het virus zich vermenigvuldigt in het lichaam van de gastheer.
Natuurlijke resistentie tegen infectie is bij andere virussen, zoals HIV, beschreven bij mensen die een receptorvariant hebben die het virus niet kan gebruiken om cellen te infecteren. Het andere mechanisme zou veroorzaakt kunnen zijn door kruisimmuniteit met verwante coronavirussen, zoals de verkoudheidsvirussen[2]. Kruisimmuniteit betekent bescherming tegen een virus dat lijkt op het virus waarmee je besmet wordt, maar dat toch anders is. RNA-virussen ontsnappen aan antistoffen,[3] maar minder makkelijk aan cellulaire immuniteit. Dat komt omdat antistoffen de buitenkant (de verpakking) van het virus aanvallen en cellulaire immuniteit reageert op essentiële celprocessen tijdens en voorde virusinfectie. Onderzoek naar cellulaire immuniteit tegen coronavirussen heeft laten zien dat dit langer dan tien jaar aanwezig kan blijven.[4] Antistoffen verminderen vaak na een jaar of twee. Uit influenza (griep) onderzoek weten we dat T-cellen vaak reageren op niet-structurele eiwitten in de geïnfecteerde cel, die het virus nodig heeft. Alleen bij oudere mensen neemt de cellulaire afweer neemt af, zoals we zien bij ziektes als waterpokken die dan terugkomt als gordelroos.
---
[1] San Marino: 0,78%; Andorra 0,65%; Luxemburg: 0,46%; IJsland 0,44%; Faeröer: 0,37%. Data uit https://www.worldometers.info/coronavirus/
[2] https://hartblik.weebly.com/faq-coronavirussen.html
[3] https://www.nemokennislink.nl/publicaties/ontsnappende-virussen/
[4] https://hartblik.weebly.com/rekenen-zonder-getallen.html
Natuurlijke resistentie tegen infectie is bij andere virussen, zoals HIV, beschreven bij mensen die een receptorvariant hebben die het virus niet kan gebruiken om cellen te infecteren. Het andere mechanisme zou veroorzaakt kunnen zijn door kruisimmuniteit met verwante coronavirussen, zoals de verkoudheidsvirussen[2]. Kruisimmuniteit betekent bescherming tegen een virus dat lijkt op het virus waarmee je besmet wordt, maar dat toch anders is. RNA-virussen ontsnappen aan antistoffen,[3] maar minder makkelijk aan cellulaire immuniteit. Dat komt omdat antistoffen de buitenkant (de verpakking) van het virus aanvallen en cellulaire immuniteit reageert op essentiële celprocessen tijdens en voorde virusinfectie. Onderzoek naar cellulaire immuniteit tegen coronavirussen heeft laten zien dat dit langer dan tien jaar aanwezig kan blijven.[4] Antistoffen verminderen vaak na een jaar of twee. Uit influenza (griep) onderzoek weten we dat T-cellen vaak reageren op niet-structurele eiwitten in de geïnfecteerde cel, die het virus nodig heeft. Alleen bij oudere mensen neemt de cellulaire afweer neemt af, zoals we zien bij ziektes als waterpokken die dan terugkomt als gordelroos.
---
[1] San Marino: 0,78%; Andorra 0,65%; Luxemburg: 0,46%; IJsland 0,44%; Faeröer: 0,37%. Data uit https://www.worldometers.info/coronavirus/
[2] https://hartblik.weebly.com/faq-coronavirussen.html
[3] https://www.nemokennislink.nl/publicaties/ontsnappende-virussen/
[4] https://hartblik.weebly.com/rekenen-zonder-getallen.html
Auteur
John Jacobs, 7 april 2020
Deze blog is geschreven door John Jacobs in samenwerking met Platform Betrouwbare Zorgcijfers
