Schepping & evolutie
John Jacobs,
23 januari 2023
Evolutie geeft een wetenschappelijke verklaring over het ontstaan van de mensheid. Creationisme belicht het scheppen van de mens vanuit een andere invalshoek. In beide zienswijzen is de mensheid ontworpen, maar zijn individuele mensen daarna toevallig ontstaan door seksuele voortplanting. Ik geloof dat mensen ontstaan zijn volgens natuurwetten, maar tegelijkertijd ook dat zowel de mensheid als ieder individueel mens uniek geschapen is door God uit liefde.
(17.02.2023)
(17.02.2023)
Gods liefde had mij aangetrokken tot het geloof toen ik ‘interessante’ boeken kreeg over schepping en evolutie. Die boeken lieten mij twijfelen aan het bestaan van God. Ze stelden dat evolutie niet kon scheppen, terwijl ik dat had gedaan in mijn immunologisch promotieonderzoek. Het immuunsysteem gebruikt evolutionaire principes van verandering (mutatie en recombinatie) tezamen met selectie om betere antistoffen te maken. De boeken suggereerden dat alleen Adam en Eva geschapen waren door God en andere mensen door seksuele voortplanting. Ik was gecharmeerd van Gods liefdevolle schepping van ieder mens. Om God met mijn hele verstand lief te hebben, moe(s)t ik orde scheppen in schepping en evolutie.
Schepping in het begin
In het begin schiep (בָּרָ֣א - bara') God de hemelen en de aarde. Het gezicht van God en de Geest zweefde over de over de aarde die vormloos of chaotisch, leeg en donker was en over de wateren (Gen.1:1-2; vergelijk Jer.4:23). Genesis leest als een lofdicht op de schepping met als refrein: Het werd avond, het werd ochtend, dag nummer; God zei iets, het was er, en God zag dat het goed was. God creëert en maakt orde uit chaos: dag 1 licht; dag 2 water & lucht en dag 3 bomen en planten op het land. De thema’s van dag 1 t/m 3 worden herhaald en ingekleurd op dag 4 t/m 6. Dag 4 de zon, maan & sterren voor licht, , dag 5 dieren in water en lucht en dag 6 landdieren en de mens als kroon op de schepping. De mens wordt zowel als mannelijk (זָכָ֥ר - zakar) als vrouwelijk (נְקֵבָ֖ה - neqebah) geschapen naar Gods beeld (Gen.1:26-27; 5:1-2) (Figuur 1).
Grote delen van Genesis speelt zich af in Egypte en de Egyptenaren geloofden in de zon als hoogste god. Het eerste hoofdstuk van Genesis rekent daarmee af door te stellen dat het licht eerder bestond dan de hoogste Egyptische God. In Jezus tijd overheerste het Griekse denken en was ook de hele Bijbel in het Grieks. De Griekse filosoof Socrates schreef een dankgebed dat hij een mens (lees: Griek) was en geen barbaar, een man en geen vrouw. Genesis veegt hiermee de vloer aan: God schiep één mensheid en geen apartheid van rassen (Han.17:26; Rom 10:12; Kol.3:11), mannen en vrouwen zijn samen geschapen naar het beeld van God (Mat.19:4; Gal.3:28). En passant brengt God het belang van rust voor mens aan het licht. Het fundament van de relatie met God wordt gelegd.
Grote delen van Genesis speelt zich af in Egypte en de Egyptenaren geloofden in de zon als hoogste god. Het eerste hoofdstuk van Genesis rekent daarmee af door te stellen dat het licht eerder bestond dan de hoogste Egyptische God. In Jezus tijd overheerste het Griekse denken en was ook de hele Bijbel in het Grieks. De Griekse filosoof Socrates schreef een dankgebed dat hij een mens (lees: Griek) was en geen barbaar, een man en geen vrouw. Genesis veegt hiermee de vloer aan: God schiep één mensheid en geen apartheid van rassen (Han.17:26; Rom 10:12; Kol.3:11), mannen en vrouwen zijn samen geschapen naar het beeld van God (Mat.19:4; Gal.3:28). En passant brengt God het belang van rust voor mens aan het licht. Het fundament van de relatie met God wordt gelegd.
Figuur 1. Schepping volgens Genesis 1.
Andere visie op de schepping
In Gen.2:5 neemt het verhaal een andere wending. Droogjes wordt vermeld dat er geen planten zijn, want het heeft nog niet geregend. Na de regen wordt uit het stof van de aarde (הָֽאֲדָמָֽה - adamah) de aardeling (אָדָ֣ם - adam) gevormd (יִּיצֶר֩ - yatsar) en leven ingeblazen door Gods adem (v.7). De aardeling wordt in de tuin geplaatst met bomen inclusief die de kennis van goed en kwaad en de bomen van leven. Uit die tuin ontsprongen de rivieren, het water dat nodig is voor leven. God stelt dat het niet goed is dat de aardeling alleen is en zegt ik zal een helper voor hem maken. God geeft de vogels van de hemel (dag 5) en dieren van de aarde (dag 6), maar die zijn niet geschikt als helper. Dan brengt God de aardeling in diepe slaap en neemt van zijn zijkanten (מִצַּלְעֹתָ֔יו - tsela) en maakt de vrouw (אִשָּׁ֔ה - ishshah) uit de man (אִ֖ישׁ- ish). De aardeling wordt gelijkwaardig gesplitst in man en vrouw.
De gebeurtenissen lijken hier een andere volgorde te hebben dan in het eerste hoofdstuk. De mens wordt gemaakt voor vogels en landdieren. De woordkeuze wordt vormen en niet scheppen. De aardeling wordt een levende ziel doordat Gods zijn adem of geest erin blaast (Figuur 2). De Bijbel begint met twee verschillende invalshoeken over schepping en daar blijft het niet bij.
De gebeurtenissen lijken hier een andere volgorde te hebben dan in het eerste hoofdstuk. De mens wordt gemaakt voor vogels en landdieren. De woordkeuze wordt vormen en niet scheppen. De aardeling wordt een levende ziel doordat Gods zijn adem of geest erin blaast (Figuur 2). De Bijbel begint met twee verschillende invalshoeken over schepping en daar blijft het niet bij.
Figuur 2. Schepping volgens Genesis 2.
Unieke schepping
Schiep God één (paar) mens(en) of ieder mens? Job (33:4) en David (Ps.139:13-14) schrijven dat God hen heeft gemaakt. Jesaja (43:7) en Maleachi (2:10) zijn explicieter: God heeft hen geschapen. Paulus gebruikt scheppen ook voor het begrip nieuwe schepping in Christus (2Kor5:17; Gal 6:15). Wij bestaan door en voor God en Jezus Christus (1Cor.8:6). God onderhoudt de schepping elke dag (2Pet.3:7). De kroon op de schepping is de mens: ieder mens is door God geschapen. De eerste mens uit het stof van de aarde en de tweede uit de hemel (1Cor15:47). Nicodemus is verbaasd dat hij opnieuw geboren moet worden uit de geest (Joh.3:3-21). Gods geest moet door de mens waaien. Gods dimensies (Efe.3:18) zijn moeilijk te vatten voor de mens. Schepping kent drie complementaire visies (a) Adam en Eva geschapen en daarna voortplanting, (b) ieder individu geschapen, en (c) schepping door wedergeboorte (Figuur 3).
Figuur 3. Schepping van (a) de mensheid, (b) de individuele mens en (c) herschepping in Christus.
Evolutionaire geschiedenis
Biologen hebben veel discussie over details van evolutie, maar evolutie, variatie met selectie, is de enige adequate verklaring voor het ontstaan van soorten. De theorie is wetenschappelijk goed en geeft veel inzichten en falsificeerbare voorspellingen. Variatie kan ontstaan door mutaties of recombinatie en leiden tot verschillen in effectiviteit van voortplanting, het algemene selectiecriterium. Variatie zonder selectie is geen evolutie. Natuurlijk zou ik vanuit mijn geloof de historische evolutie kunnen negeren, maar wetenschappers gebruiken hun theorieën voor de toetsbare voorspellingen.
Populaire taalgebruik beschrijft evolutie slecht. De mens is niet de sterkste soort. Evolutie is geen “recht van de sterkste”. “Survival of the fittest” is dubbelop en onzorgvuldig. De kern is niet overleven (survival), maar het krijgen van meerdere generaties nageslacht. “Fit” in het Engels is niet fit, maar passend, zoals een lampfitting. Best passend kan sterker zijn of minder agressief, sneller of energiezuiniger, beter gecamoufleerd of juist opvallend, meer adaptief of ontwijkend, voorzichtiger of meer ontdekkend, gezonder of taaier, groter of kleiner, doener of denker, inventiever of leergieriger. Niches blijven veranderen door omgeving en klimaat, voedsel en vijanden. Reptielen en zoogdieren zijn op land ontstaan en sommige soorten zijn teruggegaan naar water en lucht. Evolutie gaat gepaard met creativiteit en innovatie.
Natuurlijke selectie leidt niet tot mieren en bijen, bloemen en fruit, vogels en zoogdieren (Figuur 4). Darwin beschreef naast (a) natuurlijke selectie, ook (b) seksuele aantrekkelijkheid voor het andere geslacht, mooi of zorgzaam, vooral veel beschreven bij vogels, (c) seksuele voortplanting oftewel zorgen voor en beschermen van je nageslacht zodat deze betere overlevingskansen, zoals vogels en zoogdieren doen of de functie van bloemen en fruit, en (d) groepselectie oftewel voor elkaar zorgen en beschermen van anderen, sociaal gedrag en samenwerking bij sommige insecten en zoogdieren. De wetenschapper David Loye vatte de laatste drie vormen van selectie samen als Darwins theorie van liefde [Darwin’s lost theory on love]. Liefde is niet de eerste associatie bij evolutie, maar liefde voor kinderen en medemensen was cruciaal voor het ontstaan van de mens.
Populaire taalgebruik beschrijft evolutie slecht. De mens is niet de sterkste soort. Evolutie is geen “recht van de sterkste”. “Survival of the fittest” is dubbelop en onzorgvuldig. De kern is niet overleven (survival), maar het krijgen van meerdere generaties nageslacht. “Fit” in het Engels is niet fit, maar passend, zoals een lampfitting. Best passend kan sterker zijn of minder agressief, sneller of energiezuiniger, beter gecamoufleerd of juist opvallend, meer adaptief of ontwijkend, voorzichtiger of meer ontdekkend, gezonder of taaier, groter of kleiner, doener of denker, inventiever of leergieriger. Niches blijven veranderen door omgeving en klimaat, voedsel en vijanden. Reptielen en zoogdieren zijn op land ontstaan en sommige soorten zijn teruggegaan naar water en lucht. Evolutie gaat gepaard met creativiteit en innovatie.
Natuurlijke selectie leidt niet tot mieren en bijen, bloemen en fruit, vogels en zoogdieren (Figuur 4). Darwin beschreef naast (a) natuurlijke selectie, ook (b) seksuele aantrekkelijkheid voor het andere geslacht, mooi of zorgzaam, vooral veel beschreven bij vogels, (c) seksuele voortplanting oftewel zorgen voor en beschermen van je nageslacht zodat deze betere overlevingskansen, zoals vogels en zoogdieren doen of de functie van bloemen en fruit, en (d) groepselectie oftewel voor elkaar zorgen en beschermen van anderen, sociaal gedrag en samenwerking bij sommige insecten en zoogdieren. De wetenschapper David Loye vatte de laatste drie vormen van selectie samen als Darwins theorie van liefde [Darwin’s lost theory on love]. Liefde is niet de eerste associatie bij evolutie, maar liefde voor kinderen en medemensen was cruciaal voor het ontstaan van de mens.
Figuur 4. Fruit-etende aap met jong..
Ziekte en afweer evolueren
Evolutie voorspelt het ontstaan en veel andere biologische mechanismes, zoals afweer en infecties. Bacteriën en vooral virussen evolueren snel. Antibioticaresistentie van bacteriën is een bekend en groeiend probleem. Kuren moeten worden afgemaakt en overbodige antibiotica slikken vergroot het risico op resistentie. Virussen zijn geëvolueerd om te ontsnappen aan het afweersysteem en dit te ondermijnen.
Het Aidsvirus (HIV) evolueert snel. Toen midden jaren 90 enkele medicijnen tegen HIV werden ontdekt bleek dat binnen een jaar resistentie ontstond. Onderzoekers waren bang dat binnen enkele jaren HIV resistent zou worden tegen alle beschikbare geneesmiddelen. Berekeningen uit de evolutietheorie voorspelden dat als drie verschillend werkende geneesmiddelen tegelijk werden gegeven, HIV voldoende onderdrukt zou worden om resistentie te voorkomen. De praktijk laat zien dat deze therapie (HAART) na ruim 25 jaar nog steeds goed werkt met nauwelijks resistentie. Virussen evolueren niet om minder ziek te maken, maar om meer mensen besmetten. Hoe meer virusproductie hoe meer variatie en kansen voor selectie. Virussen ontduiken vaak het afweersysteem om zich sneller en meer vermenigvuldigen. HIV heeft laten zien dat dit kan betekenen dat virusinfecties agressiever worden in de tijd. Dat kan ook met het SARS-2 virus gebeuren als we het ongeremd laten circuleren.
Ons DNA is te beperkt voor goede afweer. Duizenden letters zet nodig voor één antistof en ons immuunsysteem kan meer verschillende antistoffen maken dan ons DNA aan letters heeft. Hoe worden antistoffen dan gecreëerd? Recombinatie en mutaties maakt de eerste ruwe antistoffen. Bij herhaalde of langdurige blootstelling, rijpen de antistoffen, door verdere selectie en verandering (nieuwe mutaties en recombinatie). Antistoffen verbeteren bij herhaald vaccineren door evolutie. We kunnen zelfs antistoffen maken tegen moleculen die nu nog niet bestaan. De doctor die vaccineert kan niet voorspellen welke antistoffen ontstaan, maar wel dat ze vaccineiwitten herkennen. Schepping bepaalt niet elk detail, maar wel de functie. Zo leiden biologische wetten tot de evolutie van nieuwe antistoffen, eiwitten, functies, organen en soorten (Figuur 5).
Het Aidsvirus (HIV) evolueert snel. Toen midden jaren 90 enkele medicijnen tegen HIV werden ontdekt bleek dat binnen een jaar resistentie ontstond. Onderzoekers waren bang dat binnen enkele jaren HIV resistent zou worden tegen alle beschikbare geneesmiddelen. Berekeningen uit de evolutietheorie voorspelden dat als drie verschillend werkende geneesmiddelen tegelijk werden gegeven, HIV voldoende onderdrukt zou worden om resistentie te voorkomen. De praktijk laat zien dat deze therapie (HAART) na ruim 25 jaar nog steeds goed werkt met nauwelijks resistentie. Virussen evolueren niet om minder ziek te maken, maar om meer mensen besmetten. Hoe meer virusproductie hoe meer variatie en kansen voor selectie. Virussen ontduiken vaak het afweersysteem om zich sneller en meer vermenigvuldigen. HIV heeft laten zien dat dit kan betekenen dat virusinfecties agressiever worden in de tijd. Dat kan ook met het SARS-2 virus gebeuren als we het ongeremd laten circuleren.
Ons DNA is te beperkt voor goede afweer. Duizenden letters zet nodig voor één antistof en ons immuunsysteem kan meer verschillende antistoffen maken dan ons DNA aan letters heeft. Hoe worden antistoffen dan gecreëerd? Recombinatie en mutaties maakt de eerste ruwe antistoffen. Bij herhaalde of langdurige blootstelling, rijpen de antistoffen, door verdere selectie en verandering (nieuwe mutaties en recombinatie). Antistoffen verbeteren bij herhaald vaccineren door evolutie. We kunnen zelfs antistoffen maken tegen moleculen die nu nog niet bestaan. De doctor die vaccineert kan niet voorspellen welke antistoffen ontstaan, maar wel dat ze vaccineiwitten herkennen. Schepping bepaalt niet elk detail, maar wel de functie. Zo leiden biologische wetten tot de evolutie van nieuwe antistoffen, eiwitten, functies, organen en soorten (Figuur 5).
Figuur 5. Schepping van (a) afzonderlijke soorten, (b) biologische mechanismen waardoor soorten ontstaan.
Toeval en ontwerp
Een veel gehoord bezwaar tegen evolutie is dat dit een toevalsproces zou zijn. Maar is dat echt zo? Nieuwe variatie ontstaat willekeurig, maar zonder selectie is het geen evolutie. De combinatie variatie en selectie zorgt voor een gericht proces, dat in de tijd redelijk goed voorspelbaar en herhaald is. Bij evolutie in het lab - bacteriën kweken over 10.000-en generaties ontstaan dezelfde uitkomsten. In vergelijkbare niches zie we convergente evolutie. Soorten die ver van elkaar afstaan, lijken uiterlijk op elkaar, zoals haaien (kraakbeenvissen), ichthyosauriërs (uitgestorven waterreptielen) en dolfijnen (zoogdieren). Veel buideldieren lijken sterk op zoogdieren (mollen, ratten, dassen, eekhoorns, honden, etc.). Christen en hoogleraar evolutiebiologie Conway Morris liet zien dat convergente evolutie ook gebeurt bij eiwitten en organen. Details zijn onvoorspelbaar maar het geeft “onvermijdbaar mensen in een bijna leeg heelal” [ Life's Solution. Inevitable Humans in a Lonely Universe - Hoe het leven de dingen regelt.].
De combinatie toeval en ontwerp klinkt niet logisch. Daarom geef ik een voorbeeld met 30 dobbelstenen. De kans op 30 keer 6 gooit is 1/6^30 = 1 op de 2*10^23 (een 2 met 23 nullen). De kans op 29 of 28 zessen is iets groter. Voor 28 zessen een 5 met 20 nullen, dus 500 x miljoen x miljoen x miljoen. Dat is onvoorstelbaar klein en dat is een zeer onwaarschijnlijk toeval. Ontwerp is nodig om 28 of meer zessen te gooien. Het spel Yahtzee voegt selectie toe aan het dobbelspel. Stel dat we 30 keer gooien en na elke worp de zessen wegleggen, hoe groot is de kans dan dat we minimaal 28 zessen gooien? Dat gebeurt vrijwel elke poging. Ook bij selectie op vijven of verschillende cijfers voor verschillende kleuren dobbelstenen. Selectie drukt de stempel op de uitkomst van evolutie (Figuur 6).
De combinatie toeval en ontwerp klinkt niet logisch. Daarom geef ik een voorbeeld met 30 dobbelstenen. De kans op 30 keer 6 gooit is 1/6^30 = 1 op de 2*10^23 (een 2 met 23 nullen). De kans op 29 of 28 zessen is iets groter. Voor 28 zessen een 5 met 20 nullen, dus 500 x miljoen x miljoen x miljoen. Dat is onvoorstelbaar klein en dat is een zeer onwaarschijnlijk toeval. Ontwerp is nodig om 28 of meer zessen te gooien. Het spel Yahtzee voegt selectie toe aan het dobbelspel. Stel dat we 30 keer gooien en na elke worp de zessen wegleggen, hoe groot is de kans dan dat we minimaal 28 zessen gooien? Dat gebeurt vrijwel elke poging. Ook bij selectie op vijven of verschillende cijfers voor verschillende kleuren dobbelstenen. Selectie drukt de stempel op de uitkomst van evolutie (Figuur 6).
Figuur 6. Schepping, toevallige evolutie, of schepping door evolutie.
Meer dan creatie
Sommige christenen zien schepping en evolutie als tegenstrijdig. Ik zie ze als anders, zoals groen en rond, maar niet tegenstrijdig, want ik heb een groen rond balletje. Evolutie is geen toeval, maar ontwerpt intelligent. Evolutie bouwt voort op de dood, maar de dood komt niet door evolutie. God en wetenschap houden van de waarheid. Christenen investeerden eeuwenlang in wetenschap, waardoor we veel langer, gezonder en welvarender leven, ondanks dat sommige kennis en technologie verkeerd gebruikt wordt.
Schepping kent meerdere dimensies. Ik geloof dat niet alleen de eerste (paar), maar alle mensen door God geschapen zijn. Theologen spreken over de mens als geschapen medeschepper. De mens schept nieuwe dingen, nieuwe soorten, gewassen en dieren met meer opbrengst, bv door het selecteren van gewenste varianten. De natuurwetten maken dit mogelijk en brengen scheppen naar een hoger niveau. In nieuwe niches ontstaan passende nieuwe variëteiten. Gods schepping is inventiever dan de mens. Creativiteit wordt gevoed uit liefde. God schept ieder mens uit liefde. Onze beste pogingen zijn een zwakke imitatie hiervan. Ontwerpen gaat beter door evolutie te gebruiken. Gods schiep de natuurwetten die schepping door de mens mogelijk maken. En God herschiep en herschept uit de dood. Gods woord (logos) en waarheid zijn in harmonie met de logica van de wetenschap. Gods liefde schept op een wijze die ons denken en kunnen te boven gaat.
Schepping kent meerdere dimensies. Ik geloof dat niet alleen de eerste (paar), maar alle mensen door God geschapen zijn. Theologen spreken over de mens als geschapen medeschepper. De mens schept nieuwe dingen, nieuwe soorten, gewassen en dieren met meer opbrengst, bv door het selecteren van gewenste varianten. De natuurwetten maken dit mogelijk en brengen scheppen naar een hoger niveau. In nieuwe niches ontstaan passende nieuwe variëteiten. Gods schepping is inventiever dan de mens. Creativiteit wordt gevoed uit liefde. God schept ieder mens uit liefde. Onze beste pogingen zijn een zwakke imitatie hiervan. Ontwerpen gaat beter door evolutie te gebruiken. Gods schiep de natuurwetten die schepping door de mens mogelijk maken. En God herschiep en herschept uit de dood. Gods woord (logos) en waarheid zijn in harmonie met de logica van de wetenschap. Gods liefde schept op een wijze die ons denken en kunnen te boven gaat.
John Jacobs,
23 januari 2023
23 januari 2023
